Aleksander Kakowski
(1862-1938)
„Nadeszła chwila, kiedy cały Naród […] ma zdobyć się na siłę,
aby odeprzeć najeźdźców i spełnić
święty względem Ojczyzny obowiązek”
Arcybiskup Aleksander Kakowski, bohater Rzeczypospolitej, jeden z architektów niepodległości. Urodził się 5 lutego 1862 roku we wsi Dębiny w powiecie przasnyskim ziemi płockiej w rodzinie drobnoszlacheckiej. Jego ojcem był Franciszek Kakowski, herbu Kościesza, powstaniec styczniowy i Paulina z Ossowskich herbu Dołęga. Wzrastając w drobno-szlacheckiej rodzinie z tradycjami powstańczymi, Aleksander przesiąkł miłością do wiary i ojczyzny. Uczęszczał do przasnynskiej szkoły elementarnej i gimnazjum w Pułtusku. Jego głęboka wiara wprowadziła go na ścieżkę kapłaństwa, którą rozpoczął w seminarium duchownym w Warszawie. Ojciec z początku nie aprobował decyzji syna, chcąc, by przejął opiekę nad gospodarstwem, które prowadził. Niemniej Aleksander konsekwentnie kształcił się na przyszłego kapłana. Po ukończeniu seminarium w Warszawie udał się do Petersburga, by tam kontynuować swoją edukację w Akademii Duchownej. Dał się poznać jako sumienny student, już za młodu fascynowały go zagadnienia teologiczne. Niestety, w Petersburgu nabawił się zapalenia płuc, co zmusiło go do przerwania nauki i wyjazdu na leczenie do Francji. Tam jednak zajmował się nie tylko powrotem do zdrowia, lecz również nawiązywaniem cennych znajomości, które otworzyły mu drogę do prestiżowych studiów na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Został doktorem prawa kanonicznego i wrócił do Polski, gdzie 30 maja 1886 roku przyjął święcenia kapłańskie.
Jego posługa zaczęła się od przyjęcia funkcji wikarego w warszawskiej parafii św. Andrzeja. W międzyczasie wykładał prawo kanoniczne, teologię pastoralną i literaturę polską w Seminarium Duchownym. W 1898 roku został regensem seminarium, natomiast 12 lat później obrał stanowisko kanonika, a następnie prałata kapituły warszawskiej. W 1910 roku otrzymał tytuł doktora teologii na petersburskiej Akademii Duchownej, został również jej rektorem. Wykładał prawo kanoniczne, był twórcą wielu rozpraw i artykułów z zakresu ustawodawstwa kościelnego. W jego twórczości były prace takie jak: Biskupa Stanisława Karnkowskiego zbiór konstytucji synodialnych (Włocławek 1912), Preliminaria kodeksu Piusa X (1912), Vademecum pro nuntiis apostolicis Poloniae (1913). W 1913 roku objął urząd biskupa warszawskiego.
W momencie wybuchu I Wojny Światowej przebywał za granicą. Wrócił czym prędzej do Warszawy, gdzie będąc pod wrażeniem zniszczeń dokonanych w trakcie działań wojennych, wysłał obszerny memoriał do Watykanu, w którym opisywał dewastację kościołów i nadużycia żołnierzy niemieckich. Po opuszczeniu terenów tzw. „Kongresówki” przez administrację rosyjską i zajęcie ich przez siły niemiecko – austriackie, Aleksander Kakowski nakazał duchowieństwu wstrzymanie się z wszelką aktywnością polityczną z obawy przed możliwymi represjami. Jednakże wobec coraz większych perspektyw na odrodzenie się niepodległej Polski, zezwolił księżom na podjęcie działalności patriotycznej. Duchowni mieli wspierać przede wszystkim odbudowę polskiego szkolnictwa. Sam arcybiskup zaangażował się w tworzenie Wydziału Teologicznego w Warszawie.
Arcybiskup Kakowski miał początkowo negatywny stosunek do Niemiec i Austrii, czego przykładem było jego powściągliwe stanowisko wobec aktu dwóch cesarzy z 5 listopada 1916 roku. Po wpływem wydarzeń rewolucji lutowej w Rosji oraz sukcesów militarnych państw centralnych na wschodzie, tak jak wielu innych polskich patriotów widział szansę dla Polski we współpracy z Niemcami oraz Austrią. W początkach 1917 roku współtworzył klerykalno-prawicowe Zjednoczenie Ludowe, które wyrażało ugodowy stosunek wobec Niemiec. Został również przedstawicielem duchowieństwa w Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego (obok księcia Zdzisława Lubomirskiego oraz hrabiego Józefa Ostrowskiego). Utworzenie Rady Regencyjnej, mimo iż pod auspicjami państw zaborczych, stanowiło poważny krok na drodze ku niepodległości Polski. Na wniosek arcybiskupa Kakowskiego członkowie Rady postanowili pracować honorowo i zrzekli się pobieranej pensji.
W 1919 roku Aleksander Kakowski udzielił święceń biskupich przyszłemu papieżowi Piusowi XI, nuncjuszowi papieskiemu Achilesowi Rattiemu. Sam niebawem został kardynałem oraz członkiem Kongregacji Sakramentów, Propagandy Wiary, Seminariów i Uniwersytetów. Kilka lat później jako arcybiskup Warszawy dożywotnio otrzymał tytuł prymasa Królestwa Polskiego.
W momencie jednego z najtrudniejszych dziejowych momentów dla Polski – wojny polsko-bolszewickiej, Kardynał Aleksander Kakowski aktywnie zaangażował się w obronę kraju. Zalecał duchownym udział w wojnie w roli kapelanów i sanitariuszy. Przed Bitwą Warszawską wzywał Warszawiaków do obrony zagrożonej stolicy, sam dając świetny przykład, gdyż jako jeden z nielicznych dyplomatów i oficjeli nie opuścił miasta. Co więcej, osobiście udał się na front na przedpola Radzymina, by tam w pierwszej linii okopów natchnąć żołnierzy do walk: „Nadeszła chwila, kiedy cały Naród, a w szczególności m. st. Warszawa ma zdobyć się na siłę, aby odeprzeć najeźdźców i spełnić święty względem Ojczyzny obowiązek”.
W wolnej Polsce dbał o rozwój Kościoła, organizacji charytatywnych i nauki. Dzięki jego działalności powstał Katolicki Związek Instytucji i Zakładów Wychowawczych Caritas, Dom Pracy dla Najbiedniejszych na warszawskim Bródnie, Muzeum Archidiecezjalne oraz wiele kościołów i kaplic. Współdziałał przy organizowaniu Akcji Katolickiej w Polsce oraz podpisaniu konkordatu w 1925 roku. Był kawalerem i kanclerzem kapituły Orderu Orła Białego oraz został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 30 grudnia 1938 roku w Warszawie.