Edward O’Rourke
(1876-1943)
„Potworzono całe organizacje, które wszelkimi sposobami gwałtu i obłudy pracują nad zburzeniem chrześcijaństwa. Są to grupy , które otwarcie nazywają się nowopogaństwem, a w istocie nie pragną nic innego , jak przywrócenia starogermańskich bogów. Są i takie, co odrzucają wszystko, co chrześcijańskie, szukają nowej religii zrodzonej z ducha germańskiego. A cóż za profanacja naszych świętości w ich szeregach ! Bóg chrześcijański usunięty , bo rasowo obcy , Chrystus nie tylko jako zwykły człowiek, lecz jako nieślubny syn i jako truciciel rasy germańskiej napiętnowany, grzech pierworodny i nauka odkupienia nazwana największą zbrodnią dokonana na ludzkości, moralność chrześcijańska wyszydzana jako zmiękczenie kości, miłość chrześcijańska ze swa pokora, miłosierdziem, uległością i ascezą jako dotkliwy cios duszy nordyckiej Europy zadany, ośmieszona”.
Fragment listu pasterskiego biskupa Edwarda O’Rourke z 1935 roku wykazującego sprzeczność nazizmu z chrześcijaństwem.
Edward Aleksander Władysław hrabia O’Rourke urodził się 26 października 1876 roku w Basinie w powiecie nowogródzkim w arystokratycznej rodzinie irlandzkiego pochodzenia osiadłej od pokoleń na Kresach. Jego ojcem był oficer rosyjskiej marynarki wojennej Michał oraz Angelika z domu Brochwicz. Uczył się w Gimnazjum Jezuickim w Bąchowicach, a następnie w gimnazjach w Wilnie oraz Rydze (w tym ostatnim zdał egzamin maturalny w roku 1898). Następnie studiował ekonomię na Politechnice Ryskiej, które ukończył w 1903 roku. W czasie studiów był członkiem polskiej korporacji studenckiej „Arkonia”. Studiował również przez krótki czas prawo na Uniwersytecie we Freiburgu, jednak już od roku 1904 przeniósł się na teologię na Uniwersytecie w Innsbrucku. W ich trakcie w 1907 roku przyjął święcenia kapłańskie. Po ukończeniu studiów w 1908 roku został profesorem w Akademii Duchownej w Sankt Petersburgu. Rozpoczął również pracę duszpasterską. W latach 1911-1917 kierował wielonarodowościową parafią w Sankt Petersburgu. Znał biegle 8 języków.
Od 22 lipca 1917 roku pełnił funkcję komisarza duchownego diecezji mińskiej, a w następnym roku został mianowany jej wikariuszem generalnym i administratorem. Był również członkiem Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego oraz Rady Polskiej Ziemi Mińskiej. W dniu 29 września 1918 roku został mianowany biskupem diecezji ryskiej. Ze względu na działania wojenne objął jednak zwierzchnictwo nad biskupstwem dopiero w następnym roku. Ze względów narodowościowych zrezygnował z kierowania diecezją już w 1920 roku. Został wówczas mianowany biskupem tytularnym Canei oraz delegatem apostolskim dla krajów bałtyckich. Z kolei w dniu 22 kwietnia 1922 roku papież mianował go administratorem apostolskim utworzonego na mocy traktatu wersalskiego Wolnego Miasta Gdańsk. Po utworzeniu odrębnego biskupstwa gdańskiego został mianowany jego pierwszym zwierzchnikiem. Ingres odbył się na początku 1926 roku.
Jako biskup gdański początkowo został życzliwie przyjęty przez władze oraz wiernych narodowości niemieckiej. Poza tym jednak wykazywał życzliwą postawę dla zamieszkujących Gdańsk katolików narodowości polskiej. Brał udział w polskich obchodach oraz odprawiał msze dla polskich dzieci. Domagał się zwiększenia liczby nabożeństw w języku polskim oraz wymagał od podległych mu duchownych znajomości tego języka. Z powodu wspierania ludności polskiej oraz niechęci do ideologii nazistowskiej napotykał w swojej posłudze na coraz większe trudności ze strony zdominowanych przez Niemców władz Wolnego Miasta Gdańsk. Latem 1937 dzięki staraniom m. in. biskupa O’Rourke papież Pius XI zgodził się na utworzenia na obszarze Wolnego Miasta Gdańsk czterech polskich parafii personalnych. Jednakże pod wpływem zdominowanych przez nazistów władz miasta biskup musiał szybko wycofać się z tej decyzji, zaś w następnym roku 1938 zrezygnować z pełnionego przez siebie urzędu. Przybył wówczas do Polski, gdzie został kanonikiem kapituły archidiecezji gnieźnieńsko-poznańskiej. Zrzekł się również Obywatelstwa Wolnego Miasta Gdańsk i przyjął obywatelstwo polskie.
W chwili wybuchu II wojny światowej przebywał w rodzinnej posiadłości swojego brata we wsi Wsielub w powiecie nowogródzkim. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej zdołał przedostać się do Rzymu, gdzie zmarł w szpitalu sióstr elżbietanek w dniu 27 czerwca 1943 roku. Został również pochowany we wspomnianym mieście. W roku 1950 ufundowano na jego cześć tablicę pamiątkową w katedrze w Oliwie, zaś 17 grudnia 1972 roku jego szczątki zostały sprowadzone do Polski i złożone w krypcie grobowej biskupów gdańskich we wspomnianej katedrze.