Jan Cieplak

(1857-1926)

Wobec Pana jakimż grzechem,
Iść inaczej niż z uśmiechem,
Tak jak Tyś zstępował właśnie,
W mroczną kaźni Twojej głąb,
Bo gdy ufasz- wtedy także,
Mrąc w dalekim mroźnym łagrze,
Wpośród wycia wichru słyszysz,
Archanielskich granic trąb”

Jan Lechoń, wiersz „Arcybiskup Cieplak”.

Jan Cieplak urodził się 17 sierpnia 1857 roku w Dąbrowie Górniczej w rodzinie górnika Jacka i Julii z domu Bugajski. We wczesnym dzieciństwie stracił matkę i był wychowywany u babki, a następnie u krewnego ks. Jacka Bugajskiego, który był proboszczem parafii w Krasocinie. Ukończył gimnazjum w Kielcach, a następnie kształcił się w seminarium duchownym w Kielcach (1873-1878) oraz w Akademii Duchownej w Sankt Petersburgu, które ukończył w roku 1882 z tytułem magistra teologii. Wkrótce po ukończeniu studiów został adiunktem we wspomnianej Akademii. W roku 1889 został profesorem teologii dogmatycznej. W roku 1897 mianowano go rektorem Seminarium Duchownego w Kielcach, jednak władze carskie nie wyraziły zgody na objęcie przez niego urzędu. W roku 1908 został mianowany biskupem tytularnym Evarii i sufraganem mohylewskim. W następnym roku odbył wizytację pasterską na Syberii, zaś w roku 1910 w diecezji mińskiej. Wskutek oskarżeń o propolską i antypaństwową działalność został w roku 1911 pozbawiony stanowiska w Kolegium Duchownym, a także objęto nad nim nadzór. W tym samym roku odbył kolejną wizytę pasterską w Rosji, w czasie której wygłosił przemówienie w Kazaniu, za które pozbawiono go funkcji rządowych. Represje te zostały cofnięte w 1913 roku.

W roku 1914 został wybrany administratorem archidiecezji mohylewskiej. W następnym roku wygłosił memoriał do władz rosyjskich w obronie byłych unitów, którzy przymuszeni wcześniej do konwersji na prawosławie po edykcie tolerancyjnym powrócili do katolicyzmu, ale przez władze nie byli uznawani wciąż za katolików. W czasie I wojny światowej udzielał pomocy bieżeńcom (uchodźcom wojennym) oraz młodzieży. Po upadku caratu brał udział w posiedzeniach Komisji Likwidacyjnej ds. Królestwa Polskiego oraz Komisji Wyznaniowej. W roku 1917 Rząd Tymczasowy zaproponował Watykanowi J. Cieplaka na stanowisko biskupa wileńskiego, jednak plany te nie zostały zrealizowane ze względu na przewrót bolszewicki. W roku 1919 po uwięzieniu przez bolszewików arcybiskupa mohylewskiego Edwarda Roppa przejął zarząd nad wspomnianą metropolią w charakterze wikariusza generalnego.

W Wielki Czwartek 1920 roku został aresztowany przez bolszewików. Po uwolnieniu w celu prowadzenia pertraktacji z Sowietami w sprawie sytuacji kościoła katolickiego w Rosji Sowieckiej wysłał w maju 1922 roku do Moskwy ks. Stanisława Budkiewicza, któremu udzielił pełnomocnictw. W czerwcu tego roku został ponownie aresztowany przez Sowietów. Odmówił podpisania umów na dzierżawę kościołów i przedmioty kultu religijnego. W następnym roku został przewieziony do Moskwy razem z grupą 14 księży i osadzony w więzieniu. W czasie procesu w dniach 21-25 marca tego roku został skazany na karę śmierci za działalność kontrrewolucyjną (podobnie jak ks. Budkiewicz). W czasie procesu zachowywał się z godnością, a po ogłoszeniu wyroku śmierci udzielił błogosławieństwa zebranym na sali sądowej. Władze bolszewickie zamieniły mu wyrok śmierci na karę 10 lat więzienia. Był więziony w ciężkich warunkach w Butyrkach i na Łubiance. Po roku odbywania kary został przez władze sowieckie deportowany pociągiem za granicę ZSRR (nie poinformowano go jednak wcześniej o tej decyzji). Przebywał następnie przez pewien czas w Rydze, zaś 12 kwietnia 1924 roku powrócił do Polski, gdzie był witany entuzjastycznie przez wiernych.

W Polsce przebywał kilka tygodni. Został wówczas mianowany honorowym profesorem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Wileńskiego. Następnie udał się do Rzymu, gdzie przebywał półtora roku. Brał tam udział m. in. w procesie kanonizacyjnym ks. Andrzeja Boboli. Władze II Rzeczypospolitej przyznały mu honorową pensję. Pod koniec października udał się do USA, gdzie na prośbę Polonii amerykańskiej przeprowadzał wizytację w polskich parafiach, szkołach oraz organizacjach. W dniu 14 grudnia 1925 roku został mianowany przez papieża Piusa XI arcybiskupem wileńskim. W tym samym czasie rząd polski przyznał mu order Polonia Restituta. Nie zdążył jednak objąć urzędu, gdyż zmarł na zapalenie płuc w dniu 12 lutego 1926 roku w Passaic w stanie New Jersey. Jego ciało zostało sprowadzone do Polski na koszt władz państwa oraz uroczyście pochowane w katedrze wileńskiej w obecności prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Od roku 1952 trwa jego proces beatyfikacyjny.