Achille Ratti

(Pius XI)

 

1857 – 1939

 

Achille Ratti, późniejszy papież Pius XI, urodził się w 1857 roku, w mieście Desio, w północnych Włoszech, jako syn właściciela fabryki jedwabiu. Studiował w seminarium duchownym w Mediolanie, a w 1879 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Kontynuował edukację na rzymskich uczelniach, uzyskując trzy doktoraty – z filozofii, teologii i prawa kanonicznego. W latach 1882-1888 był wykładowcą w Seminarium w Padwie. W latach 1888-1911 pracował w Mediolanie, w Bibliotece Ambrozjańskiej, gdzie od 1907 roku pełnił funkcję prefekta. Owocem jego zaangażowania było m. in. wydanie mszału do rytu ambrozjańskiego. Następnie, w 1914 roku, został mianowany prefektem Biblioteki Watykańskiej.

W kwietniu 1918 roku papież Benedykt XV skierował go do Warszawy jako wizytatora apostolskiego w Polsce i na Litwie. Jego jurysdykcja obejmowała również obszar krajów bałtyckich, Finlandii i Rosji. 6 czerwca 1919 roku został mianowany nuncjuszem apostolskim w Polsce, co wiązało się z oficjalnym uznaniem odrodzonej Rzeczypospolitej przez Stolicę Apostolską. Jako siedzibę obrał plebanię parafii św. Aleksandra na warszawskim Śródmieściu. 20 października został otrzymał sakrę biskupią z rąk prymasa Polski, Aleksandra Kakowskiego.

Kiedy w 1920 roku zagraniczni dyplomaci opuszczali Warszawę w obawie przed bolszewikami – pozostał w stolicy solidaryzując się z polskim społeczeństwem broniącym się przed najeźdźcą. Achille Ratti zarówno jako nuncjusz, jak i w późniejszym okresie jako papież, odnosił się do Polaków z życzliwością. Znał polskie zwyczaje, orientował się w polskiej literaturze i sztuce. W sporach Polaków, również z katolicką Litwą, zajmował postawę rozjemczą.

W czasie plebiscytu na Górnym Śląsku pełnił funkcję komisarza nadzorującego przebieg głosowania, wraz z przedstawicielami Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch, Czechosłowacji, Niemiec i Polski. Opowiadał się za neutralnością Kościoła w tej sprawie. Jednocześnie biskup wrocławski Adolf Bertram, któremu podlegał obszar Górnego Śląska, sprzyjał stronie niemieckiej. Sytuacja ta powodowała napięcia między nuncjuszem a polskimi politykami i episkopatem. W 1921 roku papież wezwał Rattiego z powrotem do Włoch i powierzył mu godność arcybiskupa Mediolanu i kardynała.

W 1922 roku po śmierci papieża Benedykta XV, konklawe zdecydowało, że jego następcą zostanie Achille Ratti. Nowy Ojciec Święty przybrał imię Pius XI. Jednym z celów, które postawił sobie na początku pontyfikatu, była normalizacja relacji z państwem włoskim. Stolica Apostolska nie pogodziła się dotąd z utratą terytorium Państwa Kościelnego podbitego przez Włochów w 1860 roku. Kiedy w 1870 roku włoskie wojsko ostatecznie zajęło Rzym, bł. Pius IX przyjął miano „więźnia Watykanu”, które przylgnęło również do kolejnych papieży. Jednocześnie w Królestwie Włoch panował antyklerykalizm.

W wyniku negocjacji między Piusem XI a włoskimi władzami w 1929 roku zawarto Traktaty Laterańskie. Włochy uznały Watykan za niepodległe państwo i zagwarantowały nietykalność jego mieszkańców, a szczególnie papieża. Stolica Apostolska zrzekła się roszczeń do obszaru dawnego Państwa Kościelnego. Jednocześnie zawarto konkordat uznający katolicyzm za religię panującą Włoch.

Pius XI prowadził bardzo żywą działalność dyplomatyczną również w stosunku do innych państw, których owocem był m. in. konkordat z Polską, podpisany w 1925 roku. Zabierał głos w kwestii dyskryminacji katolików na świecie. Doprowadził do złagodzenia laicyzacyjnej polityki Republiki Francuskiej. Protestował przeciwko krwawym prześladowaniom spadającym na Kościół w Meksyku i Związku Radzieckim.

19 marca 1937 roku ogłosił encyklikę Mit Brennender Sorge, potępiającą narodowy socjalizm. Pięć dni później ukazała się kolejna encyklika – Divini Redemptoris, potępiająca komunizm i reżimy kierujące się tą ideologią. W tym samym roku wydał encyklikę Nos es muy conocida odnoszącą się do losu meksykańskich katolików, żyjących pod rządami miejscowej Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej. Jako antidotum na problemy będące pożywką dla ideologii totalitarnych proponował katolicką naukę społeczną. Już w 1931 roku ogłosił encyklikę Quadragesimo Anno, w której poruszył zagadnienia gospodarcze. Gorąco wspierał zaangażowanie świeckich katolików. Uważał, że powinni oni uczestniczyć w życiu społecznym poprzez zaangażowanie w międzynarodowym ruchu Akcji Katolickiej.

Pius XI głosił nauczanie Kościoła w kwestiach związanych z rodziną i życiem ludzkim. W 1930 roku w encyklice Castii Conubii przypomniał o nierozerwalności małżeństwa i uznał za obowiązek władz prawną ochronę dziecka w łonie matki. Poświęcał również uwagę zagadnieniom związanym z modlitwą, poświęcając encykliki m. in. różańcowi. W encyklice Quas Primas ustanowił Święto Chrystusa Króla. Zmarł 10 lutego 1939 roku. Przed śmiercią pracował nad encykliką Humani Generis Unitas potępiającą rasizm i nazistowski antysemityzm.